Ustawa o samorządzie terytorialnym, organizację i zarządzanie komunikacją publiczną definiuje jako zadania własne gmin, dlatego Rada Miasta Bydgoszczy powołała w dniu 1 marca 1994 r. Zarząd Dróg Miejskich i Komunikacji Publicznej w Bydgoszczy, będący jednostką organizacyjną gminy.
ZDMiKP w Bydgoszczy wykonuje między innymi następujące zadania w celu zabezpieczenia potrzeb mieszkańców miasta:
- regulacja rynku komunikacji miejskiej poprzez zawieranie umów przewozowych i wydawanie zezwoleń na przewozy regularne,
- projektowanie i planowanie oferty przewozowej,
- badanie i prowadzenie analiz rynku komunikacji miejskiej,
- prowadzenie sprzedaży biletów i kontroli biletowej,
- utrzymanie infrastruktury komunikacyjnej,
- promocja transportu zbiorowego,
- nadzór nad jakością realizowanych usług,
- zabezpieczenie informacji pasażerskiej,
- projektowanie i zabezpieczanie obsługi komunikacyjnej imprez masowych jak również zmian czasowych związanych z przebudową infrastruktury drogowo - komunikacyjnej.
Transport miejski
Układ linii komunikacji miejskiej oparty jest na układzie przesiadkowym mającym na celu podniesienie efektywności transportu zbiorowego. Układ przesiadkowy zwiększa przejrzystość układu komunikacyjnego oraz umożliwia funkcjonowanie komunikacji miejskiej z wyższą, korzystniejszą dla pasażera oraz pod względem eksploatacyjnym, częstotliwością kursowania.
Komunikacja tramwajowa i autobusowa
Pierwszy bydgoski tramwaj wyruszył na trasę w 1888 roku. Początkowo był to tramwaj konny, ale już w 1896 r. wykonano elektryfikację sieci tramwajowej systemem prądu stałego o napięciu 660V. Sieć tramwajowa ulegała na przestrzeni ponad 129 lat licznym przeobrażeniom. Rozstawem całej sieci pozostał pierwotny przeświat 1.000 mm (wąskotorowy), mimo planów pochodzących z lat 70-tych XX wieku przekucia torowisk na prześwit normalny (1.435 mm).
Komunikacja tramwajowa obsługiwana przez Miejskie Zakłady Komunikacyjne Sp. z o.o. i Tramwaj Fordon Spółka z o.o. bazuje na 11 regularnych liniach komunikacyjnych funkcjonujących w układzie linii opartym na modułowym cyklu kursowania. Oznacza to, że linie tramwajowe kursują według rozkładów jazdy opartych na zasadzie ruchu cyklicznego w stałych interwałach czasowych. Podział linii tramwajowych ze względu na ich znaczenie kształtuje się następująco:
- 8 linii o znaczeniu magistralnym (linie nr 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 11) kursujące w godzinach szczytu przewozowego co 20 minut, wyjątkiem jest linia nr 5, która w czasie szczytu kursuje co 10 minut,
- 3 linie o znaczeniu uzupełniającym (linie nr 1, 7, 10) kursujące w godzinach szczytu przewozowego co 20 minut.
Do obsługi zadań komunikacyjnych przewidzianych w ramach wyżej przedstawionego układu linii w godzinach szczytu przewozowego dysponowanych jest 61 pociągów tramwajowych, w tym:
- 7 pociągów jednowagonowych,
- 21 pociągów dwuwagonowych,
- 33 pociągów wieloczłonowych niskopodłogowych.
W miarę możliwości technicznych w dni wolne i w godzinach wieczornych konfiguracja obsady taborowej ulega zmianie celem dostosowania oferty przewozowej do istniejących potoków pasażerskich.
Łączna długość linii tramwajowych wynosi 126 km. Prowadzona polityka transportowa dąży do rozwoju komunikacji tramwajowej. ZDMiKP systematycznie w ramach dysponowanych środków finansowych modernizuje układ torowo – sieciowy. W 2012 r. uruchomiono nowe połączenie tramwajowe z centrum miasta do Dworca Głównego w ciągu ulic Naruszewicza, Dworcowa, Zygmunta Augusta do pętli przy ul. Rycerskiej. W 2016 r. wybudowano kolejne połączenie tramwajowe trasowane z centrum miasta do dzielnicy Fordon (pętla Łoskoń) w ciągu ulic Lewińskiego, Akademicka, Generała Władysława Andersa. W 2020 r. uruchominono torowisko w ciągu ulicy Kujawskiej. W trakcie realizacji są również inwestycje budowlane mające na celu zwiększenie zasięgu trakcji tramwajowej. W perspektywie przewiduje się dalszą rozbudowę układu torowego o m.in. torowisko w Solskiego, Pięknej, Szubińskiej i Kruszwickiej.
Komunikacja autobusowa w Bydgoszczy aktualnie jest obsługiwana przez 2 operatorów działających w ramach zawartych umów na świadczenie usług przewozowych: Miejskie Zakłady Komunikacyjne Sp. z o.o., Irex - Trans Sp. z o.o. ZDMiKP od czasu wprowadzenia reformy układu komunikacyjnego pod nazwą system „A+T" aktywnie modernizuje i optymalizuje ofertę przewozową. Układ linii autobusowych jest skonstruowany tak, aby w miarę możliwości nie powielał relacji i tras obsługiwanych przez trakcję tramwajową. Ostatnia kompleksowa remarszrutyzacja miała miejsce w 2020 roku po uruchomieniu połączenia tramwajowego w ulicy Kujawskiej.
ZDMiKP podejmuje również działania w zakresie koordynacji rozkładów jazdy linii autobusowych systematycznie poszerzając grono linii funkcjonując według modułowej częstotliwości kursów. Umożliwia to wprowadzenie przemiennego kursowania autobusów na wspólnych odcinkach tras, tak aby kursy autobusów w tych samych kierunkach nie pokrywały się. Koordynacja rozkładów jazdy funkcjonuje m.in. na następujących odcinkach:
- linie nr 51 i 58 pomiędzy placem Kościeleckich a ul. Nad Torem,
- linie nr 59 i 60 pomiędzy Błoniem a ul. Skłodowskiej-Curie,
- linie nr 53 i 79 pomiędzy ul. Piękną a Wzgórzem Wolności,
- linie nr 56 i 68 pomiędzy ul. Wojska Polskiego a Glinkami,
- linie nr 57 i 80 pomiędzy Dworcem Autobusowym a Dworcem Głównym,
- linie nr 65 i 68 pomiędzy rondem Fordońskim a Dworcem Leśne,
- linie nr 69 i 89 na całej trasie od Błonia do Tatrzańskiego,
- linie nr 71 i 77 pomiędzy rondem Maczka, a Bartodziejami,
- linie nr 61 i 71 pomiędzy pętlą Rekinowa a węzłem Garbarami,
- linie nr 81 i 82 pomiędzy ul. Wyzwolenia a węzłem Przylesie.
W związku z funkcjonowaniem systemu przesiadkowego „A+T" synchronizacja kursów obejmuje również poniższe linie autobusowe nr 61, 69, 71, 73, 74, 76, 81, 82 i 89 celem dostosowania ich do rozkładu jazdy linii tramwajowych nr 3, 5 i 6 na trasach:
- 81A+3/5T - linię autobusową Nr 81 na całej długości trasy oraz linię tramwajową Nr 3 od pętli pn. Łoskoń do przystanku Garbary lub Nr 5 od pętli pn. Łoskoń do przystanku Dworzec Główny,
- 82A+3/5T - linię autobusową Nr 82 na całej długości trasy oraz linię tramwajową Nr 3 od pętli pn. Łoskoń do przystanku Garbary lub Nr 5 od pętli pn. Łoskoń do przystanku Dworzec Główny,
- 73A+3/5T - linię autobusową Nr 73 od pętli pn. Eskulapa do przystanku pn. Przylesie oraz linię tramwajową Nr 3 od pętli pn. Łoskoń do przystanku Garbary lub Nr 5 od pętli pn. Łoskoń do przystanku Dworzec Główny,
- 74A+3/5T - linię autobusową Nr 74 na całej długości trasy oraz linię tramwajową Nr 3 od pętli pn. Łoskoń do przystanku Garbary lub Nr 5 od pętli pn. Łoskoń do przystanku Dworzec Główny,
- 69A+3/5T - linię autobusową Nr 69 od pętli pn. Tatrzańskie do przystanku pn. Most Kazimierza Wielkiego oraz linię tramwajową Nr 3 od pętli pn. Łoskoń do przystanku Garbary lub Nr 5 od pętli pn. Łoskoń do przystanku Dworzec Główny,
- 89A+3/5T - linię autobusową Nr 89 od pętli pn. Tatrzańskie do przystanku pn. Most Kazimierza Wielkiego oraz linię tramwajową Nr 3 od pętli pn. Łoskoń do przystanku Garbary lub Nr 5 od pętli pn. Łoskoń do przystanku Dworzec Główny,
- 65A+3/5T - linię autobusową Nr 65 od pętli pn. Nad Wisłą do Ronda Fordońskiego oraz linię tramwajową Nr 3 od pętli pn. Łoskoń do przystanku Garbary lub Nr 5 od pętli pn. Łoskoń do przystanku Dworzec Główny,
- 83A+3/5T - linię autobusową Nr 83 od pętli pn. Tatrzańskie do przystanku pn. Dworzec Wschód oraz linię tramwajową Nr 3 od pętli pn. Łoskoń do przystanku Garbary lub Nr 5 od pętli pn. Łoskoń do przystanku Dworzec Główny,
- 71A+3/5T - linię autobusową Nr 71 od pętli pn. Rekinowa do przystanku Garbary oraz linię tramwajową Nr 3 lub Nr 5 od przystanku Garbary do przystanku Dworzec Wschód,
- 61A+3/5T - linię autobusową Nr 61 od pętli pn. Rekinowa do przystanku Garbary oraz linię tramwajową Nr 3 lub Nr 5 od przystanku Garbary do przystanku Dworzec Wschód,
- 77A+3/5T - linię autobusową Nr 77 od pętli pn. Niklowa do przystanku Garbary oraz linię tramwajową Nr 3 lub Nr 5 od przystanku Garbary do przystanku Dworzec Wschód,
- 73A+6T - linię autobusową Nr 73 od pętli pn. Stomil do pętli pn. Łęgnowo oraz linię tramwajową Nr 6 od pętli pn. Łęgnowo do pętli pn. Bielawy,
- 76A+6T - linię autobusową Nr 76 od pętli pn. Łęgnowo do Ronda Toruńskiego oraz linię tramwajową Nr 6 od Ronda Toruńskiego do pętli pn. Bielawy.
Do obsługi zadań komunikacyjnych w godzinach szczytu dysponowane jest 177 autobusów, w tym 97 autobusów przegubowych.
Trakcją tramwajową i autobusową w 2019 r. przewieziono ok. 91,9 mln pasażerów. Łącznie autobusy wykonały 15,2 mln wozokilometrów. Średnia prędkość komunikacyjna trakcji autobusowej wyniosła 22,6 km/h, a tramwajowej 20 km/h, średnia odległość międzyprzystankowa wynosi około 570 metrów, co jest zgodne z obowiązującymi zasadami projektowania układów komunikacyjnych.
Autobusy niskopodłogowe stanowią 100% całego taboru autobusowego, którego średnia wieku wynosi ok. 6,79 lat i jest jedną z najniższych wielkości w kraju. Tabor niskopodłogowy znacznie ułatwia korzystanie z miejskiej komunikacji osobom niepełnosprawnym oraz rodzicom z wózkami dziecięcymi. Autobusy niskopodłogowe są wyposażone w system monitoringu, pochylnie ułatwiające wjazd i wyjazd wózka inwalidzkiego z pojazdu, system głosowego zapowiadania przystanków oraz wyświetlacze prezentujące przebieg trasy. Dodatkowo, nowoczesne autobusy są przyjazne środowisku naturalnemu.
Komunikację nocną zabezpiecza 6 linii autobusowych funkcjonujących z częstotliwością co ok. 60 min. objętych koordynacją na placu Kościeleckich. Trasowanie linii nocnych obejmujących możliwie największy zasięg miasta oraz możliwość przesiadki pozwalają mieszkańcom przemieszczać się po Bydgoszczy również w godzinach nocnych.
Linia turystyczna
W ramach komunikacji publicznej w Bydgoszczy w okresie wakacji letnich funkcjonuje również tramwajowa linia turystyczna obsługiwana wyłącznie taborem zabytkowym.
- linia nr 0 Rycerska – Las Gdański.
Linie międzygminne
Obecnie w ramach zawartych porozumień z gminami ościennymi funkcjonuje 10 całorocznych linii międzygminnych. 4 linie do gminy Białe Błota (linie nr 93, 94, 95, 98), 4 linie do gminy Osielsko (linie nr 90, 91, 92, 96), 4 linie do gminy Dobrcz ( linie nr 93, 94, 95, 97), 1 linia do gminy Nowa Wieś Wielka (linia nr 99) oraz 1 linia sezonowa do gminy Dąbrowa Chełmińska (linia nr 40). Poniżej przedstawione zostały poszczególne linie oraz ich podstawowe relacje:
- linia nr 40 Przylesie - Ostromecko,
- linia nr 90 Garbary - Łochowice,
- linia nr 91 Błonie – Przyłęki przez Kruszyn Krajeński,
- linia nr 92 Błonie – Murowaniec (z wydłużonymi kursami do Łochowa),
- linia nr 93 Dworzec Leśne – Niwy,
- linia nr 94 Dworzec Leśne – Żołędowo przez Maksymilianowo,
- linia nr 95 Tatrzańskie – Tatrzańskie przez Jarużyn, Strzelce Dolne i Strzelce Górne,
- linia nr 96 Błonie – Przyłęki przez Trzciniec i Kruszyn Krajeński,
- linia nr 97 Tatrzańskie - Kozielec,
- linia nr 98 Przylesie - Bożenkowo/Harcerska - Przylesie,
- linia nr 99 Plac Kościeleckich – Nowa Wieś Wielka przez Brzozę i Chmielniki.
Informacja pasażerska
ZDMiKP stara się na możliwie jak najwyższym poziomie zapewnić bezpośredni dostęp do informacji pasażerskiej zarówno metodą tradycyjną (wywieszając informacje na przystankach) jak i przy pomocy nowoczesnych środków przekazu poprzez stronę internetową oraz portal społecznościowy. Ponadto rozkłady jazdy, schematy komunikacyjne oraz podstawowe informacje o funkcjonowaniu transportu zbiorowego są przygotowane dodatkowo w języku angielskim, co umożliwia dostęp do informacji pasażerom pochodzącym z zagranicy.
W ramach prowadzonej działalności w 2019 r. przygotowano oraz wywieszono na przystankach komunikacji miejskiej i dokonano wymiany 0,5 tys. zniszczonych rozkładów jazdy oraz rozmieszczono ok. 2 tys. dodatkowych informacji pasażerskich informujących m.in. o czasowych zmianach w komunikacji oraz zmianie oferty przewozowej związanej z obsługą imprez masowych.
Z myślą o mieszkańcach korzystających z komunikacji miejskiej ZDMiKP wdrożył System Inteligentnego Transportu Miejskiego dla komunikacji publicznej. Na chwilę obecną na głównych węzłach przesiadkowych oraz na pętlach zostały zamontowane elektroniczne wyświetlacze LCD i wyświetlacze LED pokazujące odjazdy linii autobusowych i tramwajowych w czasie rzeczywistym. Tablice LCD informują również o utrudnieniach w ruchu oraz wyświetlają komunikaty o zmianach w komunikacji. Dodatkowo w różnych częściach miasta rozlokowane są elektroniczne kioski informacyjne oraz biletomaty.
Nadzór nad realizacją usług przewozowych
Komunikacja miejska znajduje się pod stałym nadzorem ZDMiKP pod względem punktualności kursowania i jakości świadczonych usług (oznakowanie, informacje w środkach komunikacji miejskiej, dostępność zakupu biletów, sprawność kasowników, czystość pojazdów, itp.). Rocznie przeprowadza się ponad 23 tys. jednostkowych kontroli taboru wszystkich trzech operatorów. Odsetek stwierdzonych nieprawidłowości stanowi ok. 0,3% , co oznacza wysoką jakość usług świadczonych przez operatorów w ramach komunikacji miejskiej.